Osoby leżące i ich opiekunowie na co dzień próbują rozwiązać różnego rodzaju problemy wynikające z natury schorzenia. Gdy środkiem działania na osobę chorą staje się ruch, ból może nie być pierwszym sygnałem ostrzegawczym (poznawczym) dla uniknięcia bezpośrednich powikłań urazowych. Z kolei bierne unikanie wzmagania bólu, także spoczynkowego, ma swoje konsekwencje rozłożone w czasie. Biodro umieścić można w samym centrum sprawności funkcjonalnej, tak potrzebnej ludziom przechodzącym przez leczenie w unieruchomieniu.

Torebka stawowa – ułożenie pośrednie (rozluźnione)

Wymuszona lub wskazana pozycja ułożeniowa oraz jej zmiana, jest warunkiem realizacji zadań takich jak np. czynności higieniczne, poprawa odczuć związanych z pobieraniem tlenu w pozycjach półwysokich i wysokich, czy transfer na wózek inwalidzki.

Najbardziej fizjologiczne ułożenie biodra redukujące dolegliwości bólowe w spoczynku to lekkie zgięcie, odwiedzenie i rotacja zewnętrzna. Najprzystępniejszym zobrazowaniem jest pewnie dobrze znane – zakładanie nogi na nogę podczas siedzenia na krześle, gdzie stopa spoczywa na kolanie drugiej kończyny.

Doświadczanie ulgi może mieć również za podstawę faktyczne odciążenie odcinka lędźwiowego kręgosłupa, anatomicznie i funkcjonalnie związanego z biodrem.

Jaką obrać technikę rozluźnienia biodra dla pozycji leżącej oraz aktywnego przemieszczania się?

Pozycje ułożeniowe dla biodra (przykłady)

A) Przy obracaniu chorego na bok warto podłożyć sporą poduszkę lub wałek, zanim zaczniemy zmianę pozycji. Obracamy do siebie; zaczynamy od zgięcia kolana bardziej oddalonej od nas kończyny dolnej chorego i ustawienia stopy na materacu. Przekładamy również bardziej odległą od nas kończynę górną ku sobie, na klatkę piersiową. Chwytamy za odległe: bark i biodro, następnie zdecydowanym ruchem obracamy do siebie. Poduszka pod zgiętą w kolanie i biodrze nogę powinna już być na miejscu - między barierką a chorym. Unikamy wtedy nadwyrężenia poprzez opadnięcie biodra a zarazem stosujemy ergonomiczną dla nas pozycję i zyskujemy w ruchu na sile. Obracając chorego można jednocześnie wykonać lekki przysiad gdy zainicjujemy już ruch obrotu. Dzięki temu zachowujemy w pociąganiu wyprostowane ręce i pociągamy chorego całym, osadzonym na nogach – własnym ciężarem ciała, przy wysokim poziomie kontroli; należy dostosować tu wysokość łóżka ze względu na wysokość barierki.

B) Gdy osoba chora leży na wznak, często zmieniamy pilotem pozycję na siedzącą w łóżku, czyli półwysoką i wysoką. Warto uprzedzić taką zmianę aktywnym ugięciem kolan, jeżeli pacjent wykazuje taki ruch. W przypadku braku ruchu - można zbliżyć do siebie stopy na materacu, ugiąć kolana, podłożyć pod nie wałek. W ten sposób miednica będzie bardziej elastyczna na biodrach przy elektrycznym zginaniu podłoża łóżka.

Większe rozstawienie kolan i zwrócenie do siebie (złączenie) stóp podeszwami jest techniką odciążającą kręgosłup lędźwiowy i jeszcze bardziej rozluźniającą biodra – tutaj zabezpieczamy kolana po bokach dużymi poduszkami.

Można też w pozycji półwysokiej ugiąć kolana z podłożonym pod nie wałkiem i podłożyć bardziej sztywny wałek pod stopy, tak by opierał się o dolny brzeg łóżka. Stabilność takiego podparcia pod stopy skutecznie odciąża biodra i dolny kręgosłup.

Zakres i przedział tolerancji zależy od pacjenta. Należy być ostrożnym i okazać się dużym wyczuciem, gdyż ustalenie początkowego stopnia zgięcia kolan może mieć swoje konsekwencje podczas przyjmowania wyższej pozycji. Przyjmuje się, że kąt zgięcia tułowia z pozycji leżącej nie powinien przekraczać 30st. przy występowaniu ryzyka powstania lub rozwoju odleżyny na kości krzyżowej i warto wziąć to pod uwagę jeżeli pacjent chce np. przez dłuższy czas oglądać telewizję – wtedy można skupić się raczej na właściwym doborze poduszek pod głowę.

C) Podłożenie niewielkiego, sztywnego wałka (np. z ręcznika) pod kość krzyżową lub kręgosłup lędźwiowy na różnej ich wysokości w pozycji siedzącej, może skutecznie zniwelować dolegliwości bólowe w obszarze miedniczym. Opcjonalnie ustawieniem bioder można zasugerować się z wyżej opisanych przykładów.

D) Jeżeli łóżka posiada regulowaną elektrycznie opcję przechyłu na bok, można po obróceniu wpierw pacjenta podłożyć pod długość całego kręgosłupa i miednicy sztywny wałek i ułożyć na nim chorego (wysokość uniesionej połowy ciała powinna odpowiadać 15-20 st.). Następnie korzystając z pilota i opcji przechyłu łóżka (w stronę uniesioną), można chorego doprowadzić do pozycji neutralnej (na płasko). Pod kończyny dolne należy tak podłożyć poduszki, by pacjent całym ciałem utrzymywał równą, neutralną pozycję (w płaszczyźnie poziomej).

Aktywna zmiana pozycji przez chorego (z asystą) (przykłady)

A) Przy transferze na wózek inwalidzki należy wybrać preferowaną stronę kierunku przesiadania się. Łóżko powinno być obniżone na tyle, by kąt zgięcia bioder i kolan był prosty (90st.), a stopy całą powierzchnią dotykały podłoża. Wózek umieszczamy po stronie mniej pewnej kończyny dolnej (biodra). Kończynę po stronie wózka stawiamy w przód na podłodze (w wykroku). Trzymając ręką stabilnie łóżko po stronie przeciwnej od wózka wstajemy na nodze bardziej pewnej (zakrocznej). Drugą ręką chwytamy za dalsze oparcie wózka (kółka zablokowane) i obracamy na podłodze kończynę dolną pewniejszą w stronę palca małego (opcjonalnie 90st.). Staramy się bezpiecznie usiąść na wózku.

B) Przy samodzielnym wstawaniu do balkonika również warto zachować zasady: biodra i kolana pod kątem prostym, stopy – pełen kontakt z podłożem, jedna noga powinna znajdować się przed drugą na podłożu o pół długości kroku (silniejsza bliżej łóżka), ręce chwytają za boczne części górnej ramki balkonika, przy wstawaniu tułów jest lekko przechylony do przodu (20-30st). Ruch można zainicjować z wahadła, czyli kołysania tułowia (w tył i ze wstaniem w przód).

Pozycje ułożeniowe – powikłania dla biodra

Zarówno bierne jak i funkcjonalne unikanie dolegliwości bólowych w biodrze, prowadzi do praktycznych ograniczeń wszechstronności ruchu w tym stawie, oraz wymusza coraz bardziej stosowanie tylko konkretnych technik pozycjonowania lub ich wzmożonej modyfikacji. Ma to miejsce szczególnie przy nie równoważeniu aktywności kontrolowanym wysiłkiem ruchowym. Torebka stawowa wyczerpuje możliwości kompensacyjne, nieużywane mięśnie stają się osłabione, wzorce ruchowe stają się preferencyjne i przy nieznacznym nawet incydencie mogą pozbawić chorego wyuczonego sposobu funkcjonowania, udaremniając aktywności na danym poziomie uczestnictwa w życiu społecznym.