Nota:

 

Niniejszy artykuł ma za zadanie podniesienie świadomości społecznej w temacie zdrowia poprzez edukację społeczną / zdrowotną i nie jest poradą medyczną czy rekomendacją w myśl rozumienia przepisów prawa. Stan zdrowia i możliwe działania terapeutyczne / profilaktyczne należy konsultować z pracownikiem ochrony zdrowia w danym zakresie jego kompetencji.

 

SPIS TREŚCI:

 

1. Aktywność ogólna
2. Rehabilitacja czynna
3. Efekty (ramy czasowe)
4. Zasady ogólne prewencji zwichnięcia protezy
5. Przemieszczanie się
6. Siedzenie
7. Leżenie w łóżku
8. Ubieranie się
9. Kąpiel i higiena
10. Rekomendowane aktywności

 

AKTYWNOŚĆ OGÓLNA

 

Cykliczny ciąg zdarzeń po operacji w gruncie rzeczy pozostaje bez zmian. Pomimo trudności chory może liczyć na wsparcie rodziny. Pełnienie roli opiekuna daje dodatkową w życiu okazję do sprawdzenia w sobie kompetencji do bycia przewodnikiem osoby niepełnosprawnej. Idąc za potrzebą nabywania wiedzy opiekun stara się usystematyzować pewne nowe fakty i zależności idące za niepełnosprawnością. Interesujące stają się codzienne, pilne, "kowalskie" wyzwania. Oto kilka głównych zasad, jak nie zrobić sobie i komuś krzywdy podczas pomagania.

 

Istotna może okazać się lektura Czynności życia codziennego: podstawowe i złożone. Wskazuje ona na obszary życia, które chory musi opanować by funkcjonować oraz zachować bezpieczeństwo i niezależność.

 

REHABILITACJA CZYNNA

 

Może być wdrożona jedynie przez fizjoterapeutę. Pacjent wykonuje ćwiczenia w tzw. łańcuchu zamkniętym lub otwartym oraz w pozycji leżącej, siedzącej i stojącej. Ćwiczenia w pozycji leżącej powinny być kontynuowane jak to nauczone było w szpitalu, z tymże jednak, że w miarę progresu fizjoterapeuta zmodyfikuje je, by powrót do sprawności był szybszy a zmiana pozycji ćwiczeń i aplikowanych ruchów zbliżała pacjenta do funkcji chodu. Rozszerzy też bazę ćwiczeń oddechowych, które są niezmiernie ważne.

 

Fizjoterapeuta poprowadzi też procedurę odzyskiwania prawidłowego wyprostu w biodrze oraz koncentrycznej i ekscentrycznej aktywacji i kontroli rotatorów biodra. Będzie to potrzebne gdy w miarę gojenia się rany, wrastania protezy oraz dozwalania obciążeń przez lekarza (lub zgodnie z protokołem EBP) chory powracać będzie do normalnego wzorca chodu. Istnieje szereg okoliczności przez które fizjoterapeuta przeprowadzi chorego. Priorytetm będzie również unikanie zbędnych, choć możliwych komplikacji pooperacyjnych w drodze usprawniania i codziennego funkcjonowania.

 

Ważnym aspektem edukacyjnym i ruchowym do samodzielnego prowadzenia przez pacjenta może okazać się stretching (przeciwdziałający przykurczom mięśniowym) oraz poprawa postawy i wydolności mięśni kręgosłupa.

 

Kolejny adresowany obszar to reedukacja mięśniowa polegająca na treningu równowagi. Użycie sprzętu ortopedycznego do osiągania różnych pozycji powinno z biegiem czasu sprawiać coraz mniej kłopotu. Kontrola nad umiejscowieniem centrum ciężkości ciała jest tu jednym z priorytetów (góra-dół, stanie-przysiad, schody i przeszkody). Fizjoterapeuta pomoże też w doborze i odstawaniu pomocy ortopedycznych (zobacz Samodzielne odstawianie kul łokciowych - czy to bezpieczne?).

 

Ważnym aspektem jest używanie nowego obuwia, gdyż stare "zużyło" się według patologicznego wzorca chodu sprzed operacji. Powrót do starych butów może zaburzyć proces rehabilitacji.

 

Najtrudniej i najdłużej odzyskuje się parametry mięśniowe ruchu zgięcia w biodrze. Rzutuje to na cykl fazowy podporu i przenoszenia kończyny operowanej (chód). Wtórnie wpływa na możliwe dolegliwości ze strony przeciwnej kończyny dolnej oraz kręgosłupa (szczególnie lędźwiowego). Dolegliwości w biodrze przy wysiłku wytrzymałościowym - przy średnim obciążeniu, ale przy długim okresie trwania bieżącej aktywności, np. długi spacer - wskazują na konieczność włączenia treningu i kinezyterapii mięśni grupy pośladkowej. Osłabione mięśnie wokół stawu biodrowego zmniejszają poziom protekcji nad protezą, dlatego rekomenduje się długoterminową rehabilitację czynną, przynajmniej okresowo nadzorowaną i konsultowaną.

 

EFEKTY (RAMY CZASOWE)

 

Pacjent powinien:

• posiadać referencyjne, czynne zakresy ruchu w stawie biodrowym na koniec 6 tygodnia po operacji
• pracować nad dodatkowym zakresem ruchu biernego gdy lekarz ortopeda zniesie ustalone przez niego restrykcje
• narzucać ciągły progres siłowy poprzez ćwiczenia w tzw. łańcuchach zamkniętych i ćwiczeniach równoważnych (kontrola motoryczna)
• chodzić samodzielnie i bez pomocy ortopedycznej na koniec 12 tygodnia (jeżeli przed operacją nie korzystał z pomocy ortopedycznej a proces zdrowienia przebiega bez komplikacji)
• w 6 tygodniu pacjent może być zdolny do prowadzenia samochodu (tylko za zgodą lekarza)
• po 6 tygodniach pacjent powinien tolerować leżenie na boku operowanym
• po 12 tygodniach może wrócić do czynności rekreacyjnych (po konsultacji co do intensywności i rodzaju)

 

ZASADY OGÓLNE PREWENCJI ZWICHNIĘCIA PROTEZY

 

Dla mechanicznej stabilności endoprotezy nie wolno Tobie:

 

1. krzyżować nóg (w staniu, siedzeniu i leżeniu – czyli w każdej pozycji)
2. zginać biodra powyżej 90st. (dostęp tylny i tylno-boczny)
3. prostować biodra w tył powyżej pozycji zerowej/neutralnej (dostęp przedni i przednio-boczny)
4. rotować nogi (wewnętrznie przy dostępie tylno-bocznym i tylnym, zewnętrznie przy dostępie przednio-bocznym i przednim)
5. obciążać nogi powyżej dopuszczonej przez lekarza wartości (mierzonej w kilogramach, procentach, niutonach)
6. jeżeli operator usunął tzw. krętarz większy należy uważać na długość stosowanej dźwigni i obciążeń podczas ruchu odwodzenia (wiedzę praktyczną w tym zakresie powinieneś nabyć na oddziale szpitalnym podczas wczesnej, pooperacyjnej rehabilitacji, czyli w ciągu 1-3 dni)
7. dostęp boczny i tzw. mało inwazyjny przedni skonsultuj z fizjoterapeutą i/lub lekarzem ortopedą
8. dopilnuj by fizjoterapeuta miał dostęp do zdjęcia RTG i do dokumentu, który opisuje rodzaj i model zastosowanej endoprotezy oraz aktualnych wyników morfologii krwi

 

PRZEMIESZCZANIE SIĘ

 

• w początkowym okresie / przy braku zgody na obciążanie, podczas inicjacji wstawania z krzesła musisz trzymać kończynę operowaną wyprostowaną nad podłożem; oznacza to, że podpierasz się na drugiej nodze i korzystasz z siły rąk z wykorzystaniem podparcia krzesła i kuli; drugą kulę trzymasz przy sobie by móc ruszyć bezpiecznie po wstaniu; istnieje chwyt i technika, gdzie podpierasz się na jednej kuli (po stronie do operowanego biodra) i w tej samej ręce trzymasz kulę, dzięki temu masz ją zawsze przy sobie; drugą ręką korzystasz z oparcia
• nie zaleca się wstawania z użyciem dwóch kul na raz
• przy siadaniu odwracasz kolejność zdarzeń i ruchów jak przy wstawaniu i zachowujesz przypisane mu zasady
• dobrze jest przybliżyć się do brzegu siedziska (nie dalej niż połową długości ud) i cofnąć stopy na podłożu w kierunku tylnym, ale tak by cała opierała się o podłoże; ułatwi to wstawanie, ale pamiętaj by nie obciążać nogi operowanej inaczej niż w bieżących zaleceniach (lekarz, fizjoterapeuta)
• dobieraj sobie stronę łóżka po której śpisz zgodnie do strony ciała, która jest zoperowana (biodro prawa/lewa) - gdy siądziesz na łóżku po przypisanej Ci teraz stronie, to operowane biodro będziesz miał zwrócone w kierunku poduszki (gdy się położysz na plecach, to biodro operowane będzie bliżej brzegu łóżka przez który powinieneś siadać i wstawać); służy to sprzyjaniu technice zmiany pozycji z siedzącej na leżącą (powinieneś mieć to przećwiczone na etapie szpitalnym) (być może rozwiązaniem będzie przeniesienie poduszek w dół łóżka – tam gdzie wcześniej były nogi - łóżko przy ścianie)
• gdy wchodzisz po schodach to najpierw nogą nieoperowaną (kula zostaje stopień niżej z operowaną nogą); podczas schodzenia postaw niżej najpierw kulę, potem operowaną nogę (noga zdrowa kontroluje czynność ze stopnia wyżej); ogólnie – zasada "noga zdrowa do nieba, chora do piekła"
• wsiadanie do samochodu podlega tym samym zasadom co siadanie na krześle, tyle, że dochodzą dodatkowe punkty podparcia (drzwi, nadwozie) oraz dochodzi element rotacji (znany Tobie z siadania na łóżku i następnie kładzenia się); siadaj z przodu po stronie pasażera (możliwość regulacji wysunięcia siedzenia przód-tył); pojawia się problem strony zoperowanej (prawa/lewa) co może kolidować z Twoimi nawykami przy zmianie pozycji (głównie przy rotacji na siedzisku)
• dobieraj odpowiednie obuwie do warunków panujących w środowisku
• obracając się w pozycji stojącej stosuj małe kroki i zmieniaj najpierw ustawienie kul w kierunku obrotu a za nimi stopy (uważaj szczególnie by nie obciążyć i obrócić się na operowanej kończynie – grozi to urazem i zwichnięciem protezy)

 

Dla osób z występującą cukrzycą i neuropatią obwodową - Neuropatia cukrzycowa / obwodowa – bezpieczna mobilność

 

SIEDZENIE

 

• siedzisko powinno być twarde i na takiej wysokości, by biodra i kolana zachowały kąt 90st. zgięcia podczas siedzenia podczas gdy stopy są w pełni oparte o podłoże
• podczas siedzenia nie rozchylaj ud przy jednocześnie zbliżonych do siebie stopach (następuje rotacja w biodrze)
• ze względów komfortowych rozważ użycie poduszki pod odcinek lędźwiowy kręgosłupa
• regularnie zmieniaj pozycję siedzenia lub siedź nie dłużej niż 30 minut
• unikaj pokusy założenia nogi na nogę (tak zdrowej jak i operowanej)
• obok wysokości i twardości siedziska dobieraj je także pod względem ogólnego bezpieczeństwa (stabilności)
• na siedzenie w samochodzie może być położona siatka plastikowa, co ułatwi obrót podczas wsiadania i wysiadania

 

LEŻENIE W ŁÓŻKU

 

Na którym boku leżeć? - znajdziesz lub dostaniesz skrajnie różne informacje; jedne mówią, że na chorym boku, drugie, że na zdrowym; najlepiej jeżeli skonsultujesz to z ortopedą i fizjoterapeutą; jest to sprawa do indywidualnej regulacji i dostosowania odpowiednich środków i zachowań; nie zamykaj sobie drogi do komfortu, ale dbaj o swoje bezpieczeństwo.

 

UBIERANIE SIĘ

 

• ubieraj się tylko w pozycji siedzącej (nie na stojąco)
• jeżeli masz problem z zakładaniem skarpetki na chorą nogę, to rozważ zakup pomocy sprzętowych dedykowanych dla tego problemu
• uważaj na pochylenie się do przodu podczas ubierania dolnej części garderoby (nie wolno Ci doprowadzić do sytuacji zgięcia biodra powyżej 90st. - tak dzieje się w przypadku zbliżenia kolana do klatki piersiowej)
• najpierw zakładaj ubrania na chorą nogę; gdy ściągasz ubrania, to z chorej nogi w drugiej kolejności (szczególnie przy spodniach, bieliźnie)

 

KĄPIEL I HIGIENA

 

• bezpieczeństwo ponad wszystko: uchwyty, mata antypoślizgowa, siedzisko pod prysznicem i ławeczka kładziona na wannie
• przećwicz z fizjoterapeutą lub doświadczonym opiekunem "na sucho" czynności i zachowanie się w łazience z użyciem pomocy ortopedycznych i innych
• obowiązkowa jest podwyższona deska na toaletę jeżeli pierwotna wysokość siedziska wymusza inny niż 90st kąt zgięcia w stawach kolanowych

 

REKOMENDOWANIE AKTYWNOŚCI

 

W późniejszym okresie poniższe aktywności mogą pomóc wrócić Tobie do sprawności:

 

• pływanie (może być zalecone relatywnie szybko)
• jazda na stacjonarnym rowerze
• jazda na rowerze w terenie
• spacery (w tym szybkie)
• aerobik (o małej mocy)
• taniec
• maszyny na siłowni
• bieżnia
• orbitrek

 

Należy nadmienić, że wspomniane tu aktywności muszą mieć odzwierciedlenie w możliwościach fizycznych pacjenta i stanie jego zdrowia. Zawsze powinny być konsultowane przed rozpoczęciem korzystania z nich.

 

Najbardziej kluczowymi do przestrzegania ograniczeniami (czasowymi) są: unikanie przekraczania danego zakresu ruchu w amplitudzie i kierunku zależnie od zastosowanego dostępu chirurgicznego oraz respektowanie możliwego do wykonywania obciążenia kończyny (co w praktyce oznacza takie a nie inne chodzenie o kulach).