Gdy starsza osoba trafia do szpitala z powodu choroby, czy urazu i zostaje zakwalifikowana do zabiegu operacyjnego, może pojawić się nowy, istotny dla dalszych rokowań – problem. Planowane leczenie, np. załamanego incydentem układu sercowo-naczyniowego, albo poważnego urazu ortopedycznego, pod znieczuleniem ogólnym, może postawić rodzinę w obliczu trudnej walki o powrót chorego do zdrowia. Komplikacje pooperacyjne i obraz kliniczny podeszłego wiekiem pacjenta mogą wystawić na ciężką próbę nawet zatrudnionych opiekunów i innych profesjonalistów. Po ustabilizowaniu stanu zdrowia, pacjent wypisywany jest do domu, ale opiekę nad nim przejmuje rodzina. Czy nagłe zmiany w zachowaniu chorego członka rodziny są do udźwignięcia? Czym się ratować?

 

Zabieg operacyjny

 

Bez względu na przyczynę podjęcia leczenia na stole operacyjnym, trzeba liczyć się z ryzykiem niepowodzenia lub tylko częściowego sukcesu, albo istotnych komplikacji. Jeżeli wyjściowo stan zdrowia rokuje szansę na powodzenie, przygotowuje się pacjenta odpowiednio do czekających jego organizm obciążeń. W tym celu "wyrównuje się", poprawia lub nieco polepsza stan i funkcje kluczowych, jeżeli nie wszystkich organów, do przyjęcia nieuniknionych, choć poddanych kontroli – skutków traumy operacyjnej.

 

 

 

Pierwszy okres dochodzenia do siebie i wczesna, możliwa rehabilitacja oddają pewien obraz tego, z jakimi trudnościami trzeba będzie się mierzyć. Jeżeli poziom początkowego funkcjonowania jest zadowalający, chętniej podejmuje się dalszy wysiłek i organizuje pomoc. Bardzo istotny jest stan świadomości pacjenta. To on pozwala na przyjęcie zaktualizowanego poziomu niepełnosprawności i podążanie za instrukcjami personelu medycznego oraz rodziny.

 

To nie ból i bezpośrednie do choroby, czy urazu cierpienie może być największą przeszkodą. Możliwe, że u chorego pojawi się odcięcie od otoczenia, brak logicznego kontaktu, zmiana afektu i duży deficyt funkcji poznawczych. Delirium, bo o nim w gruncie rzeczy mowa, to częsty skutek uboczny zastosowanego środka i metody znieczulenia ogólnego, wskazanego przy podejmowaniu leczenia z powodu przyjęcia na oddział szpitalny i dokonanej kwalifikacji zabiegowej.

 

U osób starszych i schorowanych dużo łatwiej o tego typu komplikacje.

 

Delirium – czym jest

 

 

Jest to zajęcie zmysłów procesami patofizjologicznymi, gdzie dochodzi do ograniczenia poziomu świadomości. Pacjent w towarzystwie możliwych halucynacji, zaburzeń procesów myślenia i trudnej dla otoczenia labilności (zmienności) emocjonalnej, próbuje w gąszczu doświadczanych odczuć fizycznych i psychicznych poradzić sobie z otoczeniem. Niestety, dochodzić może do niemożności "zboczenia z kursu" posiadanej przez chorego świadomości na temat nowej jak i znanej uprzednio sytuacji, co stanowi znaczne, często wyczerpujące wyzwanie dla opiekunów. Problem pogłębiają posiadane uprzednio problemy ze zdrowiem psychicznym.

 

Pacjent może być zamroczony i senny a jego mowa rozmyta. Stan taki może pojawić się i rozwinąć w ciągu godzin lub dni, tak więc przy wypisywaniu ze szpitala, osoba powracająca do domu po zabiegu ratującym życie lub istotnie je naprawiającym, jest trudna do poznania na gruncie zachowań. Te potrafią być problemowe, jak i ryzykowne. Nastąpiła przecież ingerencja chirurgiczna, silne postępowanie farmakologiczne, przekazano zalecenia, skierowano na dalsze leczenie a sam pacjent nie jest (i nie był), tak sprawny jak kiedyś.

 

Jak odmierzać czas?

 

Sytuacja z objawami pogarsza się na wieczór. Jeżeli pacjent ucierpiał na skutek złamania, np. stawu biodrowego, jego postępowanie staje się bardzo wymagające i wymusza presję na innych. Wcześniej stan umysłowy mógł nie budzić większych zastrzeżeń, choć sytuacja nagle, szybko uległa zmianie. Dlatego odróżnia się delirium od typowej demencji. Ma to wpływ na strategię leczenia. Choć problem delirium pooperacyjnego może być tymczasowy i mieć łagodniejszą formę, to jednak dotyka 1/3 osób starszych, które znajdą się pod koniecznością leczenia. Delirium samo w sobie może rokować lepiej od klasycznej demencji, gdyż identyfikacja przyczyny i jej eliminacja pozwala na łagodzenie patologii, bądź istotną poprawę. Podaje się, że 12-39% powodu wystąpienia tych zaburzeń stanowią przyjmowane leki.

 

 

Statystyki, profil pacjenta

 

Choroba dotyka 50% osób starszych wiekiem, dochodzących do siebie po operacji złamania biodra lub operacji naczyniowej. Środki anestetyczne odpowiadają za 10-26% przypadków delirium. Może ono też być skutkiem choroby medycznej, co u seniorów wiąże się z wielochorobowością i ogólnym stanem zdrowia (często jako wynik zaniedbań własnych lub otrzymywanej opieki). Hospitalizacja przyczynia się do delirium u 11-42% osób starszych i na oddziałach intensywnej opieki może być wykazana (zdiagnozowana) u 70-87% pacjentów w wieku podeszłym. Niestety, rokowania na następny rok przy obecności majaczenia, zwłaszcza przy obciążeniu innymi fizycznymi czynnikami, stawiają ryzyko zgonu wyżej o 35-40%. Majaczeniu o charakterze długoterminowym towarzyszy wyższy wskaźnik ponownych hospitalizacji.

 

Konsekwencją delirium jest w pierwszej kolejności ilość dni, jakie dane jest spędzić pacjentowi w szpitalu. Jeżeli osoba podlega uprzednio pod jakąś jednostkę instytucjonalną, to czas takiej zależności po powrocie również się wydłuża. Podczas pobytu w szpitalu, bezpośrednio po nastąpieniu delirium, może dojść też do zwiększenia zachorowalności ogólnej u danego pacjenta. Wiek i związany z nim stan zdrowia są podatnym tłem w tym aspekcie.

 

Jedna czwarta pacjentów u których wystąpiło delirium przejawia pobudzenie. Jest ono spowodowane przyjmowaniem leków antycholinergicznych, zatruciem lekami, stanem po leczeniu lekami. Objawy to: krzyk, opór, brak współpracy, upadki, walka, wyciąganie cewników i wkłuć, problemy z wydalaniem, a także odwodnienie, niedożywienie, dalsze ryzyko upadków, odleżyny.

 

Widać w związku z tym, że kolejność może być dwukierunkowa. Pacjent może trafić do szpitala i po zabiegu pojawi się prawdopodobieńtwo powikłania w postaci delirium. Z drugiej strony, na skutek majaczeń u podłoża złego stanu zdrowia pacjent trafi na oddział, a tam nieszczęśliwie dozna upadku ze skutkiem krytycznym. Następnie doświadczać będzie obu schorzeń łącznie, jednocześnie. Problem dla rodziny ulegnie spotęgowaniu.

 

Jednak znaczna większość osób doświadcza łagodniejszych form majaczenia, bądź co najwyżej połączonych form (łagodnej i pobudzeniowej). Objawy z jakimi mamy wtedy do czynienia, to: apatia, powolność, letarg, obniżenie nastroju. Na pozór może wydawać się, że sprawy mają się w miarę normalnie, zwłaszcza w "powierzchownych" rozmowach.

 

 

W przypadku występowania łagodniejszej formy nie mówimy o demencji i warto odbywać odpowiednie konsultacje w tym zakresie. Fizyczne i psychiczne dochodzenie do siebie po ujawnieniu się majaczenia, przy rozpoznanych przyczynach tej patologii, może trwać od 6 do 12 miesięcy.

 

Stan przed – czyli czynniki ryzyka wystąpienia problemu

 

Można wyszczególnić następujące czynniki ryzyka przed pojawieniem się majaczenia podczas hospitalizacji:

 

Zespół kruchości	Uzależnienie alkoholowe	Niedożywienie
Ubytek wzroku	Znaczna choroba (ciężkość)	Głuchota
Wielochorobowość	Demencja	Choroba nerek
Wielolekowość	Infekcja	Odwodnienie

 

Czynniki ryzyka, ale...

 

Możliwa jest poprawa rozpoznanych odpowiednio czynników zwiększonego ryzyka:

 

Hipoksji (czyli obniżenia natlenienia krwi i tkanek)	Niedożywienia
Odwodnienia	[Unikać należy] skrępowania i barier fizycznych
[Należy wyciągnąć pacjenta] z leżenia	Wdrożyć spacerowanie (unikać braku ruchu)

 

To zwiększa szanse na uniknięcie wspomnianych powyżej skutków.

 

Leczenie i rehabilitacja

 

Już pierwszego dnia należy pacjenta mobilizować, zapewnić mu dostęp do posiadanej sztucznej szczęki; decyzją lekarzy może być brane pod uwagę odstawienie niektórych leków (benzodiazepin, antycholinergików, antyhistamin); należy pielęgnować pęcherz moczowy i odbyt; może być wskazana transfuzja krwi (przy poziomie hematokrytu < 30%).

 

Należy komunikować się z chorym z nastawieniem na orientację, wzmagać jego aktywność, mobilizować, zachęcać do spacerów. Zaburzenia snu w miarę możliwości poddawać niefarmakologicznemu leczeniu, nawadniać i karmić oraz zaopatrzyć w sprzęt poprawiający słuch i wzrok.

 

Jak się ratować? - jak zacząć?

 

 

Dla dobra pacjenta wskazane jest szybkie wypisanie do domu a tam dalsza opieka medyczna. Choć nie planuje się rodzajów powikłań przy rutynowych czy nagłych zabiegach, to warto wspomagać bliskiego już od pierwszych chwil w przypadku wystąpienia pierwszych oznak delirium. Tak samo wsparcie możliwe jest również na oddziale intensywnej terapii, gdzie w szczególności może dojść do deprywacji sensorycznej, czyli braku wystarczającej dla zdrowia psychicznego stymulacji, co sprzyja pomieszaniu.

 

Oto kilka prostych sposobów:

 

• zapewnij choremu znajome mu uprzednio przedmioty

• postaraj się o znany mu koc lub poduszkę

• puść znajomą muzykę (np. z telefonu, jeżeli uzyskasz zgodę na używanie sprzętu elektronicznego na sali chorych)

• zapewnij swoją wartościową obecność gdy jesteś na miejscu

• możesz też zapytać o to w jaki sposób prowadzi się terapię bólu osobie ci bliskiej i jak można pomóc w tej kwestii samodzielnie (jednocześnie wdrażając się do przyszłej domowej opieki)

 

Wypis ze szpitala

 

Musisz zadać sobie pytanie, czy jesteś w stanie kontynuować opiekę nad chorym członkiem rodziny. Konieczne może okazać się zatrudnienie opiekuna, nawet na całą dobę. Problemowe zachowania warto skonsultować z lekarzem, pielęgniarką, fizjoterapeutą lub doświadczonym opiekunem. Pamiętaj, że w dalszym ciągu codziennością będzie higiena, pielęgnacja, podawanie leków i jedzenia oraz napojów. Od tej pory szczególnie konieczna może być także profilaktyka przeciwodleżynowa, zapobieganie skutkom unieruchomienia (więcej o tym tu: Poradnik opieki, część "Powikłania i konsekwencje unieruchomienia"). Zadaniem będzie też zapobieganie ponownej hospitalizacji a jednocześnie dbałość o własne zdrowie i siły (Patrz dział FAQ witryny na której jesteś).

 

Jeżeli miejsce miał zabieg operacyjny, to napotkasz wyzwanie w postaci zmiany stanu psychicznego u chorego w połączeniu z efektami, skutkami i zaleceniami leczenia chirurgicznego (o raczej poważnym charakterze).

 

Pamiętaj, że stan delirium z założenia może minąć zanim nastąpią inne, nowe, niepożądane okoliczności. Dlatego warto oprzeć działanie na skutecznych środkach, technikach i metodach, które są wysoce indywidualne i na ich podstawie podjąć tą trudną walkę.